Kağıt Katlama (Origami), Kağıt Kesme (Kirigami), Kağıt Oyma (Kat'ı) ve Kağıt Kıvırma (Quilling) Arasındaki Farklar

Kağıt birçok olanağı beraberinde getiren büyülü bir malzeme. O yüzden onunla çalışmaya karar verdiğinizde ne kadar seçeneğiniz olduğuna şaşırıp kalabilirisiniz. Benim gibi tek bir sanatta, diyelim ki origamide karar kılsanız bile diğer sanatların bazı unsurları cazip gelmeyi sürdürecektir.
Kendimden örnek vereyim, origaminin kurallarına uymaya çalışsam da kesmeye ve yapıştırmaya da ara ara başvurduğumu itiraf etmeliyim. Kendi serüvenim sırasında, origamiye başlayıp diğer sanatlara kayan epey kişiyi de gördüm.
Gelin, kağıtla yapabileceklerinize genel olarak göz atalım. Kim bilir, belki bunlardan biri veya birkaçı tam da aradığınız hobidir...

1. Origami (Kağıt Katlama Sanatı)

Zaten ilgilendiğim baş hobi olduğu için "Origami Nedir?" sorusuna cevap vermiştim. Origami, Japonca ori (katlamak) ve kami (kağıt) kelimelerinin birleşiminden meydana gelen bir sözcük.
Klasik origami sadece katlamayı içerir, kesme ve yapıştırma origamiye dahil edilmez. Genelde kare kağıt kullanılsa da günümüzde beşgen, altıgen, üçgen ve yuvarlaktan yapılan modeller de mevcut. Kağıdı önceden bu şekillerden birini elde etmek için kesmek origami kurallarının dışına çıkmak değil, içiniz rahat olsun.
Origami zamanla kendi içinde genişleyip çeşitlenmiştir. Bunların arasında birden çok birimden meydana gelen modüler origami sayılabilir. Burada tek parça kağıttan yapılan (kağıdın şekli fark etmez, herhangi bir oranda dikdörtgen vb olabilir) birimlerin yapıştırmaya gerek duymadan birbirine kenetlenmesi beklenir.
Bir de benim favorilerimden 3 boyutlu origami var. Bunun origami olup olmadığı tartışmalı ama bence kuralları karşılıyor. Birbirinin aynı olan birimleri Lego gibi kullanarak heykel veya tablo (annemin benzetmesiyle kanaviçe) benzeri eserler elde edebilirsiniz.

2. Kirigami (Kesme Dahil Katlama Sanatı)

Kirigami de bir Japon sanatı. "Kiru" kesmek ve hatırlayacağınız üzere "kami" de kağıt demek. Burada origamiden farklı olarak kağıt kesmek serbest ama o kadar da serbest değil. Şöyle ki, kağıdı öyle bir kesmeniz gerek ki kalan kısımları da ona uygun olarak katlayabilin. Bunun için de genelde kağıtta önceden hesap kitap ve çizimler yapılır. 
Aslında en azından okul zamanı kirigaminin kıyılarında dolaşmış olabilirsiniz. Üst üste katlanıp kesilen modellerde el ele tutuşan çocuklar veya kar tanesi desenleri yapmak mümkün. Yine de ileri seviye kirigami daha farklı.
Google'da arama yaparsanız kirigaminin muhteşem örneklerine rastlayabilirsiniz. Benim en sevdiğim kullanım alanı açılır kapanır kartlar. Birkaç sene önce babamın doğum günü için basit bir deneme yapmıştım. Daha fazla matematik gerektiren bir sanat.

3. Kağıt Kesme Sanatı

Kağıt kesme (paper cut) sanatının artık yukarıdaki kurallarla veya Japon kültürüyle alakası yok. Görseldeki örnek muhtemelen bilgisayar ortamında yapılmış ama gerçek olsa da görünümü benzer olacaktır.
Bu sanatta sanatçılar gördüğüm kadarıyla ikiye ayrılıyor. Desenleri tamamen elde çizip elle kesen de var, bilgisayarda tasarlayıp makinelerle kesen ve sonra kendi monte eden de var.
Origami ve kirigamiden farklı olarak bu sanatta ince kağıt kullanımı işlevsel değil. Genelde kalın kağıt kullanılıyor. Fon kartonundan da öte fotoğraf kartonu.
Elle kesim yapanların kağıt dışındaki temel malzemeleri arasında makas ve kretuar bıçağı da var. Üç boyutlu görünüm sağlamak isteyenler de arada ince bir destek (ince bir sünger vb) kullanıyor.

4. Kağıt Oyma Sanatı (Osmanlıda Kat'ı Sanatı)

Kağıt oyma sanatı kağıt kesme sanatıyla birlikte anılabilir ama kat'ı sanatına ayrıca yer verebilmek için ayrı başlıkta değineceğim. Doğru kağıt ve doğru kretuar bıçakları ile dantel gibi eserleriniz olabilir. Tabii el ve göz koordinasyonu da şart.
Osmanlı kültürünün bir parçası olan kat'ı sanatında düz bir kağıt da kullanabilirsiniz, ebru desenli bir kağıt da. Ama yine, keserken ve kestikten sonra dağılmayacak biraz kalınca bir kağıt kullanmanız lazım. Dışa doğru kabartmalı kağıt rölyeften farklı olarak içe doğru oyulmuş eserler elde edersiniz.
Kat'ı sanatında tahmin edebileceğiniz üzere Osmanlı motifleri ön planda. Ama siz bunu genişleterek genel bir kağıt oyma sanatı uygulayabilirsiniz. Arkasına fon eklenerek çerçevelenmeye müsait eserler çıkarmanız mümkün.

5. Quilling (Kağıt Kıvırma Sanatı)

Kağıtla yapılabilecek en yaygın sanatlardan biri de kağıt kıvırma sanatı, yani quilling. Görselde çok büyük bir kağıt kıvırma örneği var ama aslında mini mini çok zarif eserler için de biçilmiş kaftan. Kağıt telkari diye de adlandırılabiliyor çünkü kağıda biraz tel muamelesi yapıyorsunuz.
Burada ihtiyacınız olan temel malzeme renk renk kağıt şeritler. Türkiye'de özel quilling şeritleri almak pahalıya gelirse fotokopi kağıtlarından kendiniz keserek de şerit üretebilirsiniz. Bu açıdan şans yıldızı ile ortak bir özelliği var.
Kağıt kıvırma sanatında kağıt dışında kağıdı kıvırmayı olanaklı kılan metal uçlu aletler ve içinde kıvırma yapacağınız kalıplar da olmalı. Ayrıca her kıvırmanın sonunda ve parçaları yapıştıracağınız fonun üstünde yapıştırıcı kullanmanız gerekecek. Desenleri fona çizerek muntazam eserler elde edebilirsiniz.
Elbette bu maddelerden tek bir tanesini kelimesi kelimesine uygulamanız veya onda sabit kalmanız gerekmez. Yaptığınız işlere kendi yorumunuzu katarak bambaşka eserler ortaya çıkarabilirsiniz. Sanat da bu demek değil mi zaten? Herkese yeni hobisinde iyi eğlenceler!